บ้านผานม เมืองหลวงพระบาง “หมู่บ้านชาวไทลื้อผู้ทอผ้าของเจ้ามหาชีวิตลาว”

บ้านผานม เมืองหลวงพระบาง “หมู่บ้านชาวไทลื้อผู้ทอผ้าของเจ้ามหาชีวิตลาว”

     มีตำนานกล่าวว่า ฤาษีสองพี่น้องคือ อามาะละฤาษีและโยทิกะฤาษี  ได้เดินทางเสาะแสวงหาสถานที่สำหรับตั้งบ้านเมือง เมื่อมาเห็นชัยภูมิที่นี่ดี เป็นที่ราบกว้างและมีเนินเขาอยู่กลาง จึงเลือกเนินเขานี้เป็น ใจเมือง ชาวบ้านจึงเรียกกันว่า ภูฤาษี หรือ ภูษี ส่วนนักโบราณคดีบางคนเชื่อว่า ภูษี น่าจะมาจากคำว่า ภูศรี ซึ่งหมายถึงความเป็นศรีสง่าของเมืองหลวงพระบาง

     บ้านผานม เป็นจุดท่องเที่ยวซึ่งผู้มาเยือนหลวงพระบางมักถูกกำชับว่า “พลาดไม่ได้” เพราะบ้านผานมมีชื่อเสียงในการทำผ้าทอมือด้วยกี่กระตุกแบบดั้งเดิม ผ้าทอบ้านผานมมีทั้งผ้าแพรเบี่ยงลวดลายแบบลื้อแท้ ๆ และผ้าที่ประยุกต์เป็นของใช้ในชีวิตปัจจุบัน เช่น ผ้าปูโต๊ะ ผ้าคลุมเตียง ผ้ารองแก้วรองจานฯลฯ เดี๋ยวนี้ชาวบ้านผานม นำผ้าทอมาวางจำหน่ายให้นักท่องเที่ยวเลือกซื้อที่ศูนย์หัตถกรรมกลางหมู่บ้าน

     แต่เดิมนั้น บรรพบุรุษของชาวลื้อหมู่บ้านผานมถูกกวาดต้อนมาจากดินแดนสิบสองปันนา ครั้งแรก ในพ.ศ.2390 ซึ่งขณะนั้นยังเป็นประเทศราชของไทยอยู่  ในครั้งนั้น กองทัพไทยยกทัพขึ้นไปปราบจลาจลซึ่งเกิดขึ้นในเมืองหลวงเชียงรุ้งของแคว้นสิบสองปันนา โดยเกณฑ์ทัพเมืองหลวงพระบาง ซึ่งพระเจ้าสุกเสิมเป็นเจ้าครองนครขึ้นไปช่วยด้วย หลังปราบจลาจลเรียบร้อยแล้ว ได้กวาดต้อนครอบครัวอุปราชเชียงรุ้งและบ่าวไพร่ชาวลื้อมาไว้ในเขตเมืองหลวงพระบาง

      ครั้งที่สองเกิดขึ้นในปี พ.ศ.2395 สมัยพระเจ้าจันทราชอนุชาของพระเจ้าสุกเสิมเป็นเจ้าครองนครหลวงพระบาง เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 โปรดให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวงษาธิราชสนิท เป็นแม่ทัพใหญ่ยกไปตีเมืองเชียงตุง พระเจ้าจันทราชโปรดให้เจ้าสิริสา โอรสของเจ้าอุ่นแก้ว อดีตเจ้าอุปราชในสมัยพระเจ้าสุกเสิม ยกกองทัพเมืองหลวงพระบางไปช่วยรบ โดยทัพหลวงพระบางเดินทัพผ่านเขตสิบสองปันนาเพื่อตีโอบเมืองเชียงตุงทางทิศตะวันออก การศึกคราวนี้แม้แม่ทัพไทยและหลวงพระบางจะพ่ายแพ้กลับมา จนถึงขนาดเจ้าสิริสาแม่ทัพฝ่ายหลวงพระบางสิ้นพระชนม์ในการรบ แต่ในการเดินทัพกลับ ก็ได้กวาดต้อนครอบครัวชาวลื้อจากเมืองล่า ในเขตสิบสองปันนาลงมาด้วย ส่วนหนึ่งมาอยู่ในเขตลาวบริเวณเมืองเงิน แขวงไชยะบุรี บางส่วนเข้ามาถึงเมืองไทยตั้งบ้านเรือนอยู่แถบอำเภอปัว จังหวัดน่าน และอำเภอเชียงคำ จังหวัดพะเยา

     สำหรับชาวลื้อที่หลวงพระบาง ถูกให้ย้ายไปตั้งบ้านเรือนอยู่ริมแม่น้ำคานนอกเมืองหลวงพระบาง และเรียกหมู่บ้านของตนว่า บ้านผานม ใช้ฝีมือทอผ้าซึ่งมีมาแต่ครั้งอยู่ในดินแดนสิบสองปันนา รับใช้ราชสำนักหลวงพระบาง โดยเป็นผู้ทอผ้าส่งให้เจ้านายในราชสำนักใช้ใส่ราชพิธีต่างๆ

     แม้ทุกวันนี้ ชาวบ้านผานมจะมิได้ทอผ้ารับใช้ราชสำนักแล้ว แต่หัตถกรรมผ้าทอจากบ้านผานม กลับมีชื่อเสียงเลื่องลือไปไกลในความงามของฝีมือและลวดลาย จนเป็นสินค้าซึ่งมีชื่อเสียงที่สุดของเมืองหลวงพระบาง

     ที่ตั้ง อยู่ห่างจากศูนย์กลางเมืองหลวงพระบางเพียงแค่ 5 กิโลเมตร การเดินทาง แยกจากเส้นทางหลวงหมายเลข 13 เหนือก่อนถึงสะพานข้ามแม่น้ำคานเพียงเล็กน้อย เพียงไม่ถึง 2 กิโลเมตร จากทางแยกบนถนนทางหลวงหมายเลข 13 เหนือ ก็จะถึงหมู่บ้านผานม

ขอบคุณเนื้อหาและรูปภาพ  //goo.gl/N2X4vr , //goo.gl/k4dr09 , //goo.gl/V7VPSr , //goo.gl/O1lxcy , //goo.gl/9DUUkB